Salınım Derslerine Geri Dönüş
Ders ve Simülasyonlar için SSS Dokümanını İndir (ingilizce)
- Projeye Genel Bakış
- Karmaşık sistemlerin genel özellikleri
- Projenin amaçları
- Dersler ve simülasyonlar
- Buzdağı görseli
- Simülasyonun Kullanımı
- Düzeyler ve hedef izleyiciler
- Simülasyonu ayarlamak
- Menüler, düğmeler ve bağlantılar
- Ana sayfa
- Kaydırma çubukları
- Kontrol düğmeleri
- Düğmeler
- Grafikler
- Dersin Kullanımı
- Yazdırma
- Rehberlik düzeyi
- Öngörülerde bulunmak
- Bilginin değerlendirilmesi
- Görsel araçlar hakkında
- Zaman-boyunca-davranış grafikleri
- Nedensel döngüler
- Stok/akış haritaları
- Temel dokümanlar
- Sorun çözme
- Simülasyon zaman aşımı mesajı veriyor.
- Yazılar ve grafikler "karışmış".
- Simülasyonun davranışı anlamlı değil.
- Grafikte tüm çizgiyi göremiyorum.
a. Karmaşık sistemlerin genel özellikleri
"Sosyal sorunlara getirilen sezgisel olarak apaçık 'çözümler', karmaşık sistemlerin
özelliği tarafından kurulan çeşitli tuzaklardan
birine yakalanmaya eğilimlidir."
—Jay W. Forrester, World Dynamics
Dr.Forrester'ın sözünü ettiği karmaşık
sistemlerin özellikleri nelerdir?
- Neden ve sonuç, zaman ve yer olarak
birbirine yakın değildir.
- Düşük kaldıraçlı politikalar nedeni ile
genellikle eylemler etkisizdir.
(sorun yerine semptomlar ile ilgilenmek)
- Yüksek kaldıraçlı politikaların doğru
uygulanması zordur.
- Sorunun nedeni sistemin içindedir.
- Amaçlar, hedefler, kısır döngü içinde çöker.
- Kısa ve uzun dönemli amaçlar arasında
çatışma olur.
- Yük, müdahaleyi yapana kaydırılır.
Başa dön
b. Projenin amaçları
MIT'den Kıdemli Profesör Jay W.Forrester ve Creative Learining Exchange ortaklığında
yürütülen projenin amacı, karmaşık
sistemlerin özelliklerini anlatan, 5 yaş ve
üzerine yönelik, çevrimiçi eğitim programı
oluşturmaktır. Karmaşık sosyal sistemlerin
doğasını keşfederken, eğitim programı şöyle
soruları irdeleyecektir:
- böyle sistemler neden politika
değişikliklerine direnç gösteririler?
- düzeltici faaliyetlere kısa ve uzun dönem
tepkiler neden birbirilerine terstir
- sosyal sistemlerde istenen değişikliği için
kaldıraç noktaları nasıl uygulanabilir?
Proje hedefleri, sosyal sistemleri soyut
düzeyde anlamanın, geleceğin yurttaşlarının
toplumlarını etkin olarak değiştimelerine
yönelik hazırlıklarına yardımcı olacağı inancı
üzerine belirlenmiştir.
Başa dön
c. Dersler ve simülasyonlar
Dersler ve simülasyonlar, karmaşık
sistemlerin dördüncü özelliği üzerine kurulu;
sorunun nedeni sistemin içindedir.
Bu ders serisi içinde, tümü salınım davranışı gösteren modeller kullanılarak, disiplinler arası beş konu işlenmiştir. Salınımlı (dalgalanan) sistemler, günlük hayatta, sistemin yapısısal bir sonucu değil de bir tür sorun olarak görülürler. Derslerin bu şekilde sıralanması, öğrencilerin, istenmeyen durumların dışarıdan, kontrol edilemeyen etkenlerden değil, sistemin yapısından kaynaklanabileceğini anlamalarına yardımcı olacaktır. Diğer bir deyişle, salınan bir sistem, bu davranışa içsel bir eğilimi olması nedeni ile salınmaktadır. Projenin bileşenlerinin görsel bir gösterimi için sonraki bölüme bakınız. Diyagramın su altında kalan
bölümlerine tıklayarak daha fazla bilgi
alabilirsiniz.
Başa dön
d. Buzdağı Görseli
Buzdağını daha büyük boyutta görmek için resmin üzerine tıklayın.
Başa dön
a. Düzeyler ve hedef izleyiciler
Bu serideki simülasyonların ana başlıkları şöyle:
-
Yay Dinamikleri
- Kişiler Arası İlişkiler
- Popülasyon Dinamikleri
- Lojistik Büyüme
- Av / Avcı Etkileşimleri
- Av / Avc / Biyokütle Etkileşimleri
- Tükenme
- Ticari Malların (Meta) Ekonomisi
Serideki simülasyonlarının çoğunun üç kullanım düzeyi var – Düzey A (5 yaş ve üstü), Düzey B (9 yaş ve üstü) ve Düzey C (13 yaş ve üstü). Yaş önerilerinin mutlak değerler değildir, genel olarak, Düzey A simülasyonları daha küçük, Düzey C simülasyonları daha büyük öğrencilere yönelik hazırlanmıştır. Aynı simülasyonun çeşitli düzeylerini farklılaştırma amacı ile kullanmak da mümkündür. Daha yüksek veya düşük okuma düzeylerinde olan öğrencilerin gereksinimlerine uygun olarak, farklı simülasyonlar ders notları ile birlikte kullanılabilir.
Başa dön
b. Simülasyonu ayarlamak
Menüler, düğmeler ve bağlantılar
- Her simülasyonun standart menü sistemi
vardır. Düzey A ve B simülasyonlarında
düğme menü sistemi, Düzey C
simülasyonlarında hiper bağlantı menü
sistemi vardır.
Düzey A Menüsü:
Düzey B Menüsü:
Düzey C Menü Örneği:
Ana Sayfa
- Her ekranda "Ana Sayfa" düğmesi
bulunmaktadır. Bu düğme ile simülasyonun
giriş sayfasına gidilebilir.
Kaydırma çubukları
- Türleri:
- Kaydırma çubukları, simülasyon ayarlarını
değiştirme yöntemlerinden biridir. Bazı
kaydırma çubukları genel bir aralığa sahiptir,
herhangi bir değer görünmez. Düzey A – Yay
simülasyonundan bir örnek.
- Diğer simülasyonların sayısal değerlere sahip
kaydırma çubukları vardır. Ders notu,
öğrencinin kaydırma çubuğunu belli bir
değere ayarlamasını isteyebilir.
- Kaydırma Çuğunu Ayarlama
- Kaydırma Çubuğunun değeri, çubuk
üzerindeki küçük dörtgenin, azaltma veya
artırma amacı ile, sola veya sağa hareket
ettirilmesi ile değişir.
- Sayısal değeri olan kaydırma çubuklarına veri
girişi, ortadaki değere tıklayıp herhangi bir
sayı yazarak da yapılabilir.
- Kaydırma çubuklarına girilecek değer
minimum ve maksimum değerler dikkate
alınarak yapılmalıdır. Örneğin, aralık 0 - 2000
ise, kullanıcı 2000'den büyük bir değer
giremeyecektir.
- Kaydırma çubuklarında değer artışı,
değişkene bağlı olarak, kademelidir. Örneğin,
aralık 0 – 2000 ise, artma veya azalma
miktarları 100 katları biçiminde olur.
Kontrol düğmeleri
- Genel
- Düzey C simülasyonlarının çoğunda, kontrol
panel ekranında en az bir adet kontrol
düğmesi bulunur. Bunlar da kaydırma
çubuklarına benzer biçimde, minimum ve
maksimum değerler arasında ayarlanır.
- Kontrol düğmesini ayarlama
- Üzerindeki siyah noktanın istenen değere
getirilmesi ile kontrol düğmesi ayarlanır.
Düğmeler
- Düğmeler, simülasyon boyunca, sayfalar
arasında dolaşmak, yeni simülasyonu
çalıştırmak, simülasyon grafiklerini sıfırlamak
gibi çeşitli amaçlar için kullanılırlar.
Simülasyonun düzeyine göre, dörtgen
resimler veya web sayfası bağlantılarına
benzer biçinde olabilirler.
Grafikler
- Genel
- Grafikler, simülasyon sonuçlarını, zamanboyuca-
davranış grafiği olarak gösterirler.
Grafikler, sonraki bölümde de görsel araçlar
olarak açıklanmıştır.
- Düzey B ve C (Düzey A için değil) ders notlarında, öğrencilerin çizgi grafiklerin nasıl
yaratılacağını, başlık, etiket, simge
tanımlanacağını bildikleri varsayılmıştır.
- Seçenekler
- Bazı grafiklerin birden çok sayfası olabilir.
Diğer sayfaları görmek için grafiğin sol
altındaki sekmeye tıklayın. Tüm grafik
sayfalarını tıkladıktan sonra ilk sayfaya geri
döneceksiniz.
- Grafik çizgisi üzerindeki herhangi bir noktanın
değerini görmek için fareyi görmek istediğiniz
noktaya getirip tıklayın ve basılı tutun.
Tıkladığınız zamanı ve değerleri gösteren bir
kutu ortaya çıkacaktır.
Başa dön
Dersin Kullanımı
a. Yazdırma
Tersi belirtilmedikçe, ders notları çift taraflı
yazdırmaya uygundur. Bazı notlar, öğrenci
deneyimine göre isteğe bağlıdır. Örneğin, bir
ders, belirli bir kitabın okunmasına dayalı
isteğe bağlı ders notu içermektedir.
b. Rehberlik düzeyi
Dersler, özellikle Düzey C için olanlar,öğrencilerin simülasyonlar arasında
dolaşırken olabildiğince bağımsız
çalışmalarına yönelik tasarlanmıştır. Diğer
düzeylerde, özellikle Düzey A'da, öğrencilerin
simülasyon ayarlarını yapma ve çalıştırma
konusunda rehberliğe gereksinimi olabilir.
Öğrencilerin yaşına, okuma düzeylerine ve
kendi kendini yönetebilme becerisine göre
fazladan yönlendirme içeren bazı notlar
verilmeyebilir. Öğrencilerin kinestetik biçimde
simülasyonu keşfedecekleri bir ortam
yaratmak da bir seçenektir. Bu durumda,
öğrencinin simülasyonlardaki kavramları
anladığını gösterebileceği yöntemlerin
geliştirilmesine önem verilmelidir.
c. Öngörülerde bulunmak
Ders notlarındaki öğelerden biri, öğrencilerin simülasyodan önce öngörüde bulunmaları ve bu öngörüleri gerçekleşen grafik sonuçları ile karşılaştırmalarıdır. Bu görevler, çeşitli eğitim programı standartlarına ile doğrudan uyumlu olmaları yanında, öğrencilerin belirli sonuçların nedeni ile ilgili derin düşünme yeteneğini geliştirmede anahtardırlar.
d. Bilginin değerlendirilmesi
Bazı ders notlarında örnek öğrenci yanıtları verilmiş olsa da resmi bir yanıt anahtarı yoktur. Soruların çoğu birden çok "doğru" yanıta izin verecek biçimde hazırlanmıştır. Bazı sorular, kanıtla birlikte bir görüş veya yorum arar. Bu gibi sorulara, doğaları gereği, yanıt anahtarı oluşturmak mümkün değildir.
Başa dön
Görsel Araçlar Hakkında
a. Zaman-boyunca-davranış grafikleri
Ölçülen değişken her zaman grafiğin yeksenindedir
(dikey eksen). Zaman xekseninde
(yatay eksen) gösterilir.İçeriğe
bağlı olarak zaman aralığı kısa (saniyeler)
veya uzun (yıllar) olabilir. Diğer eğilimler de
olasıdır ancak serideki modellerin çoğu
salınım (dalgalanma) davranışı üretir. Tipik
davranış örüntüleri ile ilgili daha fazla bilgi için
simülasyonların temel dokümanlarına bakın.
Başa dön
b. Nedensel döngüler
Nedensel döngü (veya geri besleme)
diyagramı, sistemin yapısını gösteren bir
başka görsel araçtır. Geri besleme döngüsü
sistemin nasıl çalıştığının öyküsünü anlatır herhangi bir sistemin birbirine bağlı birden
çok döngüsü olabilir. Öğeler arasındaki oklar
neden-sonuç ilişkisini gösterir: ilk öğenin
artması, diğerinin artmasına veya azalmasına
neden olur. İlişkiye bağlı olarak farklı simgeler
kullanılır. Farklı simgelerin anlamlarını
açıklayan aşağıdaki döngüye bakın.
Başa dön
c. Stok/akış haritaları
Stok/akış haritaları sistemin yapısını
gösterirler. Haritanın parçaları, temeldeki
matematiksel varsayımlarla birlikte, parçalar
arasındaki karşılıklı bağımlılığın doğasını
tanımlar. Bu yapı, sistemin (bu bir yay veya
oyun parkındaki ilişkiler olabilir) gerçekte
nasıl çalıştığı varsayımına dayanmaktadır.
En basit hali ile, stok biriken bir miktarı, akış (veya akışlar) stoğun artma veya azalma
hızını gösterirler. Diğer öğeler, stoğu artıran
veya azaltan akışlardan birini veya daha
fazlasını etkilerler.
Başa dön
d. Temel dokümanlar
Her simülasyonunun bir temel dokümanı
vardır. Bu dokümanlar, öğretmene modelin
yapısı, sınırları dahil davranışları, tartışma
konuları hakkında daha kapsamlı bilgi verir.
Başa dön
Sorun çözme
a. "Simülasyon zaman aşımı mesajı veriyor."
Simülasyonları çevrim içi çalıştırırken bazen "zaman aşımı" mesajı ile karşılaşabilirsiniz.
Bu mesajın çeşitli nedenleri olabilir ancak en
sık karşılaşılan durum, simülasyon ekranına
uzun süre tıklanmamış olmasıdır. Böyle bir
şey olursa, sayfayı yeniden yükleyin ve
bulunduğunuz ekrana geri dönün.
Başa dön
b. "Yazılar ve grafikler 'karışmış'."
Zaman zaman geliştirme ekibi, simülasyonları daha gelişmiş simülasyonlarla günceller. Eğer bilgisayarınnızın belleğinde eski sürüm kayıtlı ise bu, simülasyonun hatalı bilgi göstermesine neden olabilir. Bu sorunu çözmek için tarayıcınızın önbelleğini temizlemelisiniz. Tarayıcıların (ör. Internet Explorer, Firefox, Safari), bu işi yapmak için farklı yöntemleri vardır, tarayıcınızın yardım dokümanlarına başvurun.
Başa dön
c. "Simülasyonun davranışı anlamlı değil."
Bu serideki simülasyon modellerinin her birinin sınırları vardır ve bu sınırlar için kullanıldıklarında geçerlidirler. Model parametrelerini aşan değerler ayarlanırsa, kullanıcı grafikte anlamlı olmayan davranışlar görebilir.
Örneğin, hayvan popülasyon simülasyonu,
ders notlarındaki hayvanlar için popülasyon
eğilimlerini gösterir. Eğer kullanıcı çok uzun
yaşam süresine ve yüksek doğurganlığa
sahip bir hayvanın verilerini girerse, üstel
büyüme örüntüsü oluşacaktır. Gerçekte, bir
başka şey popülasyonun büyümesini
sınırlayacaktır ancak simülasyondaki
parametreler bu aşırı senaryo ile başa çıkamayacaktır.
Her modelin sınırları ile ilgili daha fazla bilgi için simülasyonların temel dokümanlarına
bakın.
Başa dön
d. "Grafikte tüm çizgiyi göremiyorum."
Bazı durumlarda, belirli bir grafiğin ölçeği
dışına çıkacak davranışa neden olan ayar
değerleri girebilirsiniz. Böyle bir durum için,
pek çok simülasyonda kullanıcının grafiğin
tümünü görmesini sağlayacak bir düğme
vardır. Bu tür grafiklerde herhangi bir ölçeğin
olmadığına, her çalıştırmada yeni bir ölçeğin
(y-ekseninde) yaratıldığına dikkat edin.
Başa dön
